Familieratatouille

Op mijn website schrijf ik dat ik met een systemische bril kijk. Daarmee bedoel ik een soort 3D-bril die het gedrag van mensen koppelt aan hun achtergrond, de familie waar ze uit voortkomen, hun systeem van herkomst. Vanavond zag ik de film Ratatouille, over dat schattige ratje dat in een restaurant staat te koken. En zelfs in zo’n animatiefilm zie je allerlei systemische trekjes:

De ‘hoofdrat’ die zich steeds losmaakte van zijn familie, die zijn vaders trots wilde zijn, die zijn broer bij het weerzien steeds liefdevol omarmde, maar toch telkens weer zijn eigen plan trok. De strenge eetrecensent die helemaal week werd, toen hij z’n moeders prakje proefde. De kok die het restaurant van zijn vader heeft overgenomen. De leerlingkok die meteen beter scoorde dan de collega die hem juist het vak leerde. Die vrouwelijke collega die zo bitter was over haar plek in deze mannenwereld.

Is alles in balans?
Systemisch werk gaat ervan uit dat de wereld vol zit met systemen: een familiesysteem, een voetbalteam, een afdeling op werk, een hele natie of cultuur. De grondlegger van het systemisch denken, Bert Hellinger, beschrijft dat er in zo’n systeem 3 wetten van belang zijn. Deze kunnen een systeem in balans houden, of juist uit balans brengen:

1. Binding: iedereen heeft recht op een plek in het systeem, dat geeft verbinding; uitsluiting van bepaalde mensen of groepen geeft onrust
2. Volgorde: er is een rangorde waarin mensen staan ten opzichte van elkaar, bijvoorbeeld van oud naar jong; het oudste kind zorgt meer, het jongste kind speelt meer.
3. Geven en nemen: je neemt iets, en geeft iets terug; iemand zorgt voor je kat als je op vakantie bent, dus geef je een bloemetje.

Wat kan er allemaal scheef gaan?
Als er in een familie iets hapert aan een of meer van deze wetten, dan zal een kínd, uit liefde en loyaliteit voor het systeem, zijn best doen om de boel in balans te brengen. De volgende dynamieken kunnen ontstaan:
– iemand gaat iets dragen voor een ander (bv de angst van oma in de oorlog)
– onverwerkte emoties van een ander overnemen (bv de eenzaamheid van moeder)
– de ambities van een ander vervullen (het alsmaar doorwerken zoals vader wilde)
– de plek van een ander overnemen (een kind gaat voor een ouder zorgen)

Dit kan zo zwaar zijn voor iemand, dat het tot klachten leidt als vermoeidheid, burn-out, familieruzies, ziekte, verslaving. En thema’s herhalen zich: het kind dat geen erkenning kreeg kan zich dan jaren later als volwassen man continu teleurgesteld voelen dat zijn baas niet ziet wat hij doet. Onverzadigbaar, omdat het gemis destijds zo groot was.

De mens achter de mens
De systemische bril helpt om mensen in een ander perspectief te zien, dat is wat ik hierboven bedoel met het 3D-effect: je ziet niet alleen de persoon die irritant perfectionistisch is, maar ook het kleine kind in die persoon, dat uit alle macht bezig is om zijn ouders tevreden te houden met al z’n harde werken. Of die vriendin die alsmaar depressief is, van wie de moeder ook zo was, en van wie de jonge dochter zo vaak onverklaarbare huilbuien heeft: dan snap je dat het kind daar in elk generatie de last van de moeder is gaan dragen.

Familieopstellingen en coaching
Deze patronen kun je doorbreken in een familieopstelling. Daarin wijs je uit een kring representanten aan voor jezelf en je familieleden, en die geef je een plek in de kring. Het gekke is dat op dat moment de representanten dingen voelen en zeggen, die horen bij degene die ze representeren. Onder begeleiding spreek je ook bepaalde dingen hardop uit, of krijgen representanten een andere plek. Vind je een opstelling met ‘echte’ representanten nog te spannend? Of zijn er in een coachingstraject simpelweg geen andere mensen voor handen? Dan kun je een soortgelijk effect ook bereiken met bijvoorbeeld lucifers of poppetjes op tafel. Alleen al het op afstand kijken naar de situatie geeft weer nieuwe inzichten.

De appel valt nooit ver…
Als je deze bril eenmaal draagt, zet je hem maar moeilijk af. Nu zie ik hier Pulp Fiction op televisie, en weer zie ik een voorbeeld:

Een majoor gaat op bezoek bij het kind van zijn overleden maat. Hij geeft het jongetje een horloge, dat zijn grootvader en vader tijdens hun oorlogsgevechten tot aan hun dood hebben gedragen. Een scène later zie je het jongetje als volwassene: is het gek dat dit zoontje uit een vechtersfamilie een fanatiek boksfenomeen is geworden?