Wat moet je doen als je kind liegt

Wat moet je doen als je kind liegt

Je hebt een vape gevonden, maar je kind beweert bij hoog en laag dat hij die alleen maar bewaart voor zijn vriend… Of je ziet de chocola nog om de mond en toch zegt je dochter dat ze dat koekje niet had gepakt. Of er is geld verdwenen en iedereen ontkent. Wat doe je?

Liegen kan over onnozele dingen gaan en over grotere dingen. Zeker als het over kleine ongevaarlijke dingen gaat, vind ik dat ouders erg overdreven kunnen reageren. Maar ja, dat is mijn mening, want blijkbaar word ik er niet zo door getriggerd. Mijn man staat er al heel anders in. ‘Liegen’ is al een enorm zwaar woord bij hem. Als hij iets vertelt of uitlegt en een puber zegt: “Ik geloof je niet”, dan kan hij serieus vragen: “Zeg je nou dat papa liegt?”. Inmiddels lachen we er allemaal om. Ieder zijn gevoeligheden… Hij is ook zo bloedserieus. Zeg nou eerlijk, als je vrouw naar de kapper is geweest, wat hoor je dan te zeggen? Dan zeg je toch niet nadenkend: “Eeeeeh… ja… echt een beetje 60’s”…?

Wat ik weet, is dat het heel menselijk is om te liegen. Het schijnt dat we gemiddeld allemaal twee keer per dag liegen. Ook als je weet dat het niet mag, of dat het niet hoort. Noem het een leugentje om bestwil. Of je doet het om erbij te willen horen. Om niet onaardig over te komen. Misschien uit angst. Het zal ook wel iets in je brein zijn dat in de stress schiet bij een beschuldiging: je gaat vechten, vluchten of bevriezen. Alles om maar te ‘overleven’ op dat moment. Omdat je geen straf wilt, of omdat je geen afkeuring wilt, of omdat je je schaamt, of omdat je je schuldig voelt.

Maar ja, als je eenmaal iets hebt ontkend terwijl je het wel gedaan hebt, kost het wel héél veel moed om het later alsnog te bekennen. Kijk maar naar politici, die houden dat heel lang vol. Ook dan is het voor je brein blijkbaar veiliger om je bij je nepverhaal te houden. Tot je er haast zelf in gaat geloven.

Toen ik een jaar of 12 was, vroeg mijn moeder aan ons kinderen wie iets gedaan had, en we ontkenden alle drie. Ik was de dader, maar de schaamte was zo enorm. Ik bleef het ontkennen en zweren op mijn leven dat ik er NIKS mee te maken had. Liever zou ik liegen dan dat ze doorhad dat ik zoiets beschamends gedaan had. En het gekke is, ik voelde wel aan dat ze wist dat ik het was. En toch bleef ik ontkennen. Ze heeft het laten rusten en daar ben ik haar nog steeds dankbaar voor.

Deze ervaring maakt dat ik begrip heb voor mensen die dit doen. En begrip is wat anders dan goedkeuring. Kinderen moeten wel mee krijgen wat hoort en wat niet hoort. Maar niet onder het mom van ‘regels zijn regels’. Meer: als jij de waarheid niet spreekt, dan heeft dat gevolgen. Met één keer kom je weg, maar na meerdere keren gaan mensen jou niet meer vertrouwen. Het kan je vrienden kosten, het kan je je werk kosten. Uiteindelijk moeten ze leren wat handig is, niet omdat het ‘hoort’, maar omdat ze zelf keuzes gaan maken.

Mooi verhaal, denk je nu vast, maar ik wil gewoon dat mijn kind het niet meer doet. Daarom geef ik je hieronder tips. Ze zijn verdeeld in jongere en oudere kinderen, want ik vind dat wel een fundamenteel verschil. Een jong kind kun je nog veel meer sturen in hoe dingen horen. Bij een ouder kind wil je vooral dat ze zelf leren nadenken.

Tips voor liegen bij jongere kinderen

1. Zorg dat ze voor kleine en grote dingen bij je durven komen

Zorg voor een sfeer in huis waarin je kind zich vrij voelt om met je te praten. Zonder dat er straf volgt. Dus ook als je kind dingen opbiecht (fout gedrag, liegen, van alles), dat je er zonder boosheid over kunt praten.

2. Praat over eerlijk zijn

Vertel aan je kind hoe jij denkt over eerlijkheid, waarom je dat belangrijk vindt. Dat je allerlei soorten regels hebt, verkeersregels, sociale regels, omgangsvormen. En wie weet komt je kind ook met verhalen over klasgenoten die iets niet eerlijk hebben gedaan, of over een video die ze heeft gezien. Dat soort situaties kun je samen evalueren: wat vind jij ervan? Wat zou jij doen?

3. Geef een compliment als je kind eerlijk is

Als je kind iets opbiecht, iets moeilijks vertelt, geef daar dan erkenning voor: “Wat goed dat je dit durft te zeggen. Dat maakt al dat ik het minder erg vind. Nu gaan we het samen oplossen”.

4. Leer problemen oplossen

Dit is een tip die sowieso bij elk kind handig is. Leer je kind om zelf problemen op te lossen. Dat begint al met een drinkpakje en een rietje erin stoppen. Doe jij dat of leert je kind dat zelf te doen zonder knoeien? En bij basisschoolkinderen: vaak neem je het over omdat er haast is, maar hoe zelfstandiger je kind dingen leert oplossen, hoe minder noodzaak er is om te liegen.    

Tips tegen liegen bij oudere kinderen

1. Praten praten praten

Vertel verhalen aan je kind over eerlijkheid, jouw ervaringen, ervaringen op je werk, met vrienden. Door er indirect over te vertellen, nodig je ze uit om ook over dit soort ervaringen en dilemma’s te praten. Je kind gaat steeds meer snappen dat je best kúnt liegen, maar dat de gevolgen niet altijd handig zijn.

2. Geef ze inspraak

Betrek oudere kinderen bij het maken van regels en consequenties. Hoe meer jullie een sfeer creëren van met respect naar elkaar luisteren, begrip voor elkaars standpunt, hoe meer ze ook zullen durven ‘bekennen’ als het een keer niet goed ging. En hoe minder behoefte ze ook hebben om te liegen.

3. Geef zelf het goede voorbeeld

Laat zien dat eerlijkheid belangrijk voor je is door het goede voorbeeld te geven. Dat kan al na een overdreven uitval omdat het je teveel werd. Misschien riep je wel dat het allemaal door je kind kwam dat jij zo uit je plaat ging. Het is fijn als je achteraf even sorry zegt en eerlijk bekent dat je zelf verantwoordelijk bent voor je gevoelens en gedrag.

4. Help nadenken over gevolgen

Het puberbrein denkt nog erg in het hier-en-nu. Net zoals het einde van het schooljaar en overgaan nog héél ver weg zijn, sparen voor een groter doel lastig is, zo is het ook moeilijk om te zien wat de gevolgen van liegen op langere termijn zijn. Bespreek dit met ze, geef voorbeelden, leg dingen uit. Misschien kom je voorbeelden in het nieuws tegen, die een mooie aanleiding vormen voor zo’n gesprek..

5. Geef meer verantwoordelijkheid

Net zoals het bij jongere kinderen goed is om hun probleemoplossend vermogen te stimuleren, geldt dit ook voor oudere kinderen. Geef ze meer eigen verantwoordelijkheid en taken, laat ze hun eigen hobbels tegenkomen en oplossen, laat ze struikelen en weer opstaan. Zo worden ze steeds vindingrijker in het aanpakken van uitdagingen en hoeven ze minder te liegen.

6. Praat over groepsdruk

Bespreek met oudere kinderen hoe vrienden invloed kunnen hebben. Als het gaat om liegen over blowen, vapen of drinken, is dit een erg belangrijk punt. Wat zijn je eigen waarden en grenzen en hoe hou je je staande als mensen daaroverheen gaan? Op deze leeftijd is het vaak zo belangrijk om bij de groep te horen en ze hebben daar veel voor over. Leer ze dat het ook stoer kan zijn om een afwijkende mening te hebben: “Ik doe dat niet, nee dank je”.

7. Maak van een mug geen olifant

Onderzoek of je ook nog wat minder heftig kunt reageren. Al is het maar het besef dat je wel snapt waarom iemand het doet. Je kunt ook dingen afkeuren zonder het af te straffen. Wees duidelijk tegen je kind wat je van hem of haar verwacht. En gaat het dan toch een keer mis, dan kun je het ook met een grap oplossen of een keer door de vingers zien. Wel benoemen dat je het doorhebt, maar ook begrip tonen en de verwachting dat het volgende keer niet zo hoeft te gaan.

8. Maak het ‘cheaten’ niet te makkelijk

Kinderen zijn slim, en zullen proberen onder je regels uit te komen. Dat hoort bij het Grote Opvoedspel. Dus als je wilt dat ze slapen ‘s nachts en hun telefoon afneemt, zorg dan ook dat alle andere elektronica niet bereikbaar is. De verleiding is dan te groot om dingen stiekem te doen.

9. Schakel hulp in

Als het liegen ernstige vormen aanneemt, zoek dan professionele hulp. Een coach of psycholoog kan met je kind kijken wat eronder zit, misschien werken aan zelfvertrouwen en weerbaarheid. Of een gesprek met jullie samen begeleiden, om te kijken hoe jullie anders met elkaar om kunnen gaan.

Tenslotte

Keer op keer met al dit soort opvoedkwesties, is het vooral belangrijk dat je een goede band met je kind opbouwt, waarin je begrip toont voor je kind en eerlijkheid aanmoedigt door niet te snel boos te worden.